Gen Terapisi Yöntemiyle Doğuştan Sağır 11 Yaşındaki Bir Çocuk Tam İşitme Yeteneği Kazandı!

11 yaşında bir çocuk olan Aissam Dam, derin bir sessizliğin hakim olduğu bir dünyada büyüdü. Doğuştan sağırdı ve hiçbir şey duymamıştı. Fas’ta yoksul bir toplulukta yaşarken, kendi icat ettiği bir işaret diliyle kendini ifade ediyordu ve hiç okula gitmemişti.

Geçen yıl İspanya’ya taşındıktan sonra, ailesi onu bir işitme uzmanına götürdü ve uzman şaşırtıcı bir öneride bulundu: Aissam, gen terapisi kullanan bir klinik deney için uygun olabilirdi.

4 Ekim 2023’te Philadelphia Çocuk Hastanesi’nde (veya kısaca “CHOP”) tedavi edilen Aissam, Amerika Birleşik Devletleri’nde doğuştan sağırlık için gen terapisi alan ilk kişi oldu. Amaç, ona işitme yetisi kazandırmaktı; ancak araştırmacıların tedavinin işe yarayıp yaramayacağı ya da yararsa ne kadar duyacağı konusunda hiçbir fikri yoktu.

Tedavi başarılı oldu ve ses hakkında hiçbir şey bilmeyen bir çocuğu yeni bir dünyayla tanıştırdı. Aissam, geçen hafta yapılan bir röportaj sırasında tercümanların yardımıyla şöyle diyor:

Sevmediğim hiçbir ses yok. Hepsi güzel.

Dünyada yüz milyonlarca insan engellilik düzeyinde işitme kaybıyla yaşarken, Aissam, sağırlığı doğuştan gelenler arasında yer alıyor. Onunki, otoferlin adlı tek bir gendeki mutasyonun neden olduğu, son derece nadir bir form. Otoferlin sağırlığı, dünya çapında yaklaşık 200.000 kişiyi etkilemektedir.

Gen terapisinin amacı, hastaların kulaklarındaki mutasyona uğramış otoferlin genini işlevsel bir genle değiştirmektir. Doktorların tedaviyi daha fazla test etmek için daha fazla hastayı (ve özellikle de daha genç olanları) kaydetmeleri yıllar alacak olsa da, araştırmacılar Aissam gibi hastalar için başarının diğer doğuştan sağırlık biçimlerini hedefleyen gen tedavilerine yol açabileceğini söylüyor. Örneğin San Francisco’daki California Üniversitesi’nde pediatrik kulak burun boğaz uzmanı ve Çocuk İletişim Merkezi direktörü olan ve bu araştırmada yer almayan Dr. Dylan K. Chan, bunun “çığır açan” bir çalışma olduğunu söylüyor.

Aissam’ın katıldığı çalışma, Eli Lilly ve sahibi olduğu küçük bir biyoteknoloji firması olan Akouos tarafından desteklenmektedir. Araştırmacılar sonunda çalışmayı Amerika Birleşik Devletleri genelinde altı merkeze genişletmeyi umuyor.

Hannah Beier

Aissam’ın dahil olduğu deneme, ya devam eden (diğerleri Çin ve Avrupa’da) ya da başlamak üzere olan beş deneme biri. Beş çalışmanın da araştırmacıları, verilerini 3 Şubat 2024’te Kulak Burun Boğaz Araştırmaları Derneği’nin bir toplantısında sunacaklar. Araştırmacılar, bu çalışmaların, şimdiye kadar işitme kaybından uzak durmuş olan gen terapisi için yeni bir sınırı işaret ettiğini söylüyorlar. Dr. Chan, şöyle anlatıyor:

İç kulağın çalışmamasına neden olan altta yatan biyolojik değişiklikleri düzeltmenin bugüne kadar biyolojik, tıbbi veya cerrahi bir yolu hiç olmamıştı.

Otoferlin mutasyonları, konjenital sağırlığın en yaygın nedeni olmasa da, bu kadar çok araştırmacının ilk olarak onu alt etmeye çalışmasının iyi bir nedeni var: CHOP çalışmasına liderlik eden kulak burun boğaz uzmanı Dr. John A. Germiller, doğuştan sağırlığın bu formunun “kolay alt edilebilir bir hedef” olduğunu söylüyor.

Mutasyona uğramış otoferlin geni, sesi beyne iletmek için gerekli olan iç kulaktaki tüy hücrelerindeki bir proteini yok etmektedir. Sağırlığa neden olan diğer mutasyonların çoğunda, tüy hücreleri bebeklik döneminde ve hatta cenin aşamasında ölmektedir. Ancak otoferlin sağırlığında, saç hücreleri yıllarca hayatta kalabilmektedir ve bu da kusurlu genin gen terapisi ile değiştirilmesi için zaman sağlamaktadır.

Çocukların duymasını sağlamak için gen terapisi kullanmanın bir avantajı var: İşitmeyi etkileyen mutasyonların çoğu (ki bunlardan yaklaşık 150 tanesi biliniyor), vücudun başka hiçbir bölümünü etkilemiyor. Yani bazı genler, sadece kulağa özgü gibi gözüküyor.

Akouos’un CEO’su ve kurucu ortağı ve Lilly’de gen terapisinden sorumlu kıdemli başkan yardımcısı Manny Simons, iç kulağın küçük ve kapalı bir bölme olduğunu, dolayısıyla burada uygulanan gen terapisinin vücudun diğer bölgelerindeki hücreleri etkilemeyeceğini söylüyor.

Ancak genleri kafatasının merkezine yakın spiral şekilli bir boşluk olan kokleaya ulaştırmak çok da kolay değil. Koklea, sıvı ile doludur, 3.500 saç hücresi ile ve küçük, yuvarlak bir zar ile sarmalanmış yoğun bir kemik kubbesi ile kaplıdır. Ses, kokleada bir sıvı dalgası başlatır ve beyne sinyal iletecek kıl hücrelerini uyarır. Her bir kıl farklı bir frekansa tepki vererek kişinin sesin zenginliğini duymasını sağlar.

[embedded content]

Gen tedavisi, yeni otoferlin genlerini taşıyan zararsız bir virüsün iki damla sıvı içinde koklea boyunca hassas bir şekilde enjekte edilerek genlerin her bir saç hücresine iletilmesinden oluşuyor.

Ancak otoferlin gen terapisinin vaatlerine rağmen, deneme için doğru hastaları bulmak zordu. Sorunlardan biri de sağırlığın tedavi edilmesi fikriydi. Wilmington, N.C.’de gelişimsel ve davranışsal bir çocuk doktoru olan ve kendisi de sağır olan Dr. Robert C. Nutt şöyle diyor:

Kendisini tedavi edilmesi gereken biri olarak görmeyen bir sağır topluluğu var.

Nutt, yeni doğan bebeklerinin işitme testinde bebeklerinin de sağır çıkması halinde, o bebeğin de sağır toplumunun bir parçası olacağı için sevinip bunu kutlayan bazı sağır ebeveynler olduğunu söylüyor.

Gen tedavisi konusunu daha da karmaşık hale getiren ise, otoferlin işitme kaybı için standart müdahale olan koklear implantı. İç kulaktaki işitsel sinirleri uyarmak için elektrotlar kullanan cihaz, hastaların özellikle konuşmayı anlamak için gerekli olan sesleri duymalarını sağlıyor. Ancak implant, sesin tüm zenginliğini sağlamıyor ve hastalar, bu implantların işitmeye yardımcı olduğunu ancak işitmeyi tamamen geri getirmediği söylüyor. Otoferlin sağırlığı ile doğan bebeklerin çoğuna bebeklik döneminde koklear implant takılıyor ve bu nedenle deneme için uygun görülmüyorlar. İmplantlar, kokleayı bir şekilde değiştiriyor ve bu da gen terapisi sonuçlarının yorumlanmasını engelliyor.

CHOP çalışmasının ilerlemesine izin veren ABD Gıda ve İlaç İdaresi, güvenlik nedenleriyle araştırmacıların bebeklerle değil daha büyük çocuklarla başlamasını ve yalnızca bir kulağı tedavi etmesini istedi. ABD’deki çalışmanın zorluğu, ebeveynleri çalışmayı kabul edecek, otoferlin sağırlığı olan ve koklear implantları olmayan daha büyük çocuklar bulmaktı.

Aissam’ın hiç koklear implantı olmadı. Fas’ta iletişim becerilerini geliştirmesine yardımcı olacak bir eğitim almamıştı. Ancak üç yıl önce (8 yaşındayken) inşaat işçisi olan babası Youssef Dam, İspanya’nın Barselona kentinde bir iş buldu. Aissam orada ilk kez okula gitti ve İspanyol İşaret Dilini öğrendiği bir sağırlar okuluna kaydoldu. Kısa bir süre sonra ailesi gen terapisi denemesinden haberdar oldu.

Aissam, denemenin “1 numaralı hastası” olmaya uygun görüldüğünde, Lilly ve Akouos onun ve babasının dört ay boyunca Philadelphia’da yaşaması için ödeme yaptılar. Aissam da bu sırada gen tedavisi ve bazı işitme testlerine tabi tutuldu.

Lilly’den Dr. Simons, kokleanın tüy hücreleriyle iletişim kuran sinir hücrelerinin 11 yıldır sağır olan birinde hala sağlam ve işlevsel olup olmayacağını kimsenin bilmediğini söylüyor. Yeni genlerin hangi dozda verileceği bile belli değildi. Araştırmacıların devam etmek zorunda oldukları tek şey farelerle yapılan çalışmalardı. Dr. Germiller, o dönemde “kör uçtuklarını” söylüyor.

Doktorları, Aissam’ın sonuçlarının dikkat çekici olduğuna dikkat çekiyor: CHOP’ta yapılan bir röportajda, Amazigh ailesinden gelen ve genellikle Berberi olarak bilinen bir Kuzey Afrika dili konuşan babası, bir tercüman aracılığıyla Aissam’ın tedaviden sadece birkaç gün sonra trafik seslerini duyduğunu, iki ay sonraysa işitme testine girdiğinde, tedavi edilen kulağındaki işitme duyusunun normale yakın olduğu söyledi.

Ancak Dr. Germiller, gen tedavisi ne kadar işe yararsa yarasın, araştırmacıların Aissam’ın hiçbir zaman bir dili anlayamayabileceğini veya konuşamayabileceğini söylüyor. Beynin konuşmayı öğrenmek için 2-3 yaşlarından itibaren dar bir penceresi olduğunu açıklıyor. Beş yaşından sonra, konuşma dilini öğrenme penceresi kalıcı olarak kapanıyor.

Ancak Dr. Germiller, konuşmayı hiç öğrenemeseler bile, işitmenin hastalara yardımcı olabileceğini belirtiyor. Örneğin trafiği duyabilir veya birinin iletişim kurmaya çalıştığını anlayabilirler. Duyma yeteneği, dudak okumaya da yardımcı olabilir.

Hannah Beier

Gen terapisinin Aissam ve ondan iki ay sonra Tayvan’da tedavi edilen bir başka çocuk için güvenli olduğu kanıtlandıktan sonra, Philadelphia’daki hastanedeki araştırmacılar daha da küçük çocuklara geçmek için kolları sıvadılar. Sırada iki çocuk var: Miami’den 3 yaşında bir erkek ve San Francisco’dan 3 yaşında bir kız çocuğu. Her ikisinin de sadece bir kulağına koklear implant takılmıştı, dolayısıyla diğer kulaklarına gen terapisi uygulanabilecek.

Boston Çocuk Hastanesi’nde kulak burun boğaz uzmanı ve Harvard Tıp Fakültesi’nde kulak burun boğaz profesörü olan Dr. Margaret A. Kenna, Lilly’nin otoferlin gen terapisi denemesinin etkili ve güvenli olduğu kanıtlanırsa, sağırlığa neden olan diğer genlere de çok fazla ilgi olacağını söylüyor. Lilly çalışmasında araştırmacı olarak yer alan Dr. Kenna ise şöyle diyor:

Bu uzun zamandır beklenen bir şeydi. On yıllardır insanlar ‘Bu ne zaman işe yarayacak?’ diyordu. Gen terapisinin benim muayenehane hayatımda başlayacağını düşünmüyordum. Ama işte, burada…

Diğer çalışmalardan ikisi, araştırmacıların daha küçük çocukları ve her iki kulağı da tedavi ettiği Çin’de. Çin Ulusal Doğa Bilimleri Vakfı ve Shanghai Refreshgene Therapeutics tarafından desteklenen bir tanesinin sonuçları 24 Ocak 2024’te The Lancet dergisinde yayınlandı. Diğeri ise Otovia Therapeutics ve Çin’deki çeşitli programlar tarafından destekleniyor. Üçüncü bir çalışmaysa, Regeneron ve Decibel Therapeutics tarafından destekleniyor. Avrupa’daki araştırmacılar şimdiye kadar 2 yaşından küçük bir çocuğu ve bir kulağını tedavi etmeyi başardılar. Sensorion tarafından yürütülen bir başka çalışmanın da Ocak 2024 içinde başlaması bekleniyor.

Yakın zaman önce, soğuk bir sabah Aissam, CHOP’taki bir konferans odasında oturdu ve üç çevirmenin yardımıyla, olağanüstü deneyimiyle ilgili soruları sabırla yanıtladı. Yuvarlak yüzü ve iri kahverengi gözleriyle vakur bir çocuktu. Babası için bir tercüman vardı ve işaret dili ekibinde, işitme engelli bir kişinin işaretlerini Amerikan İşaret Diline çeviren sertifikalı bir İşitme Engelli Tercüman ve Amerikan İşaret Dilini bilen ve onun söylediklerini dillendiren bir tercüman vardı. Bu sistem bir dereceye kadar işe yaradı; ancak konuşmanın doğallığını bozuyordu. Dolayısıyla Aissam’ı kısa cümleler ya da ifadelerle cevap vermeye zorlayarak, kendisini ifade etmesini fazlasıyla kısıtladı.

Ancak Aissam, yine de işitmenin mucizesini aktarmayı başardı.

Başlangıçta seslerin ve gürültülerin onu korkuttuğunu söyledi. Ancak daha sonra, ses dünyası açıldıkça, duyduğu her sesten zevk almaya başladı: asansörler, gürültü, bir berber dükkanında saçını kesen makasın sesi.

Ve bir de, bir gün saçını kestirirken ilk kez duyduğu müzik vardı.

Özellikle sevdiği bir ses olup olmadığı sorulduğunda Aissam tereddüt etmedi:

İnsanlar.

About The Author